Historia miasta

Strzyżów to jedno z najpiękniej położonych miast na Pogórzu, leżące w województwie podkarpackim. Jego zabudowa rozciąga się w dolinie Wisłoka, pomiędzy zalesionymi wzgórzami. Stara część miasta leży na niewielkim wzniesieniu, przez które przebiega droga z Rzeszowa do Krosna i Jasła.

Pierwsza wzmianka o Strzyżowie pochodzi z 1279 roku i znajduje się ona w dokumencie legata papieskiego Filipa, potwierdzającym dziesięciny należne klasztorów i w Koprzywnicy. Powstanie osady poprzedzone było zapewne wzniesieniem grodu obronnego u zbiegu dwóch rzek: Stobnicy i Wisłoka, stojącego na straży szlaku handlowego prowadzącego w kierunku Przemyśla i Przełęczy Dukielskiej.

W połowie XIV wieku istniała już parafia strzyżowska licząca około 270 dusz.Prawa miejskie otrzymał Strzyżów prawdopodobnie pod koniec XIV wieku w czasie panowania króla Władysława Jagiełły. Określenie mieszczanin strzyżowski pojawia się w bieckich aktach grodzkich w latach 1397 - 1398. Z dokumentu Władysława Jagiełły z 1415 roku pochodzi informacja o istnieniu w Strzyżowie komory celnej, a akta sądu ziemskiego w Pilźnie z 1419 roku wymieniają strzyżowskich rajców i ławników, co dowodzi, że Strzyżów był już w tym czasie miastem. Od 1418 do 1500 roku 14 strzyżowian studiowało w Akademii Krakowskiej.

W XIII wieku Strzyżów należał do rodu Bogoriów, w XVI wieku wymienia się jako właściciela - Wojciecha Strzyżowskiego. W 1524 roku część miasta była w posiadaniu Janusza Świerczowskiego, w 1533 r. - Feliksa Wielopolskiego, a w 1555 - Stanisława Bączalskiego. W II połowie XVI wieku Strzyżowem władali Bonerowie i Bączalscy, apotem kolejno: Maciej Szczepiecki, Wielopolscy, zaś w XIX wieku - Skrzyńscy. Od1864 roku Strzyżów należał do Wołkowickich.

Patronem Strzyżowa jest św. Michał. Herb miasta przedstawia wizerunek świętego,trzymającego w lewej ręce wagę, a w prawej miecz. Jego stopa spoczywa na głowie pokonanego smoka.

Rozwój miasta opierał się głównie na rzemiośle, zwłaszcza tkactwie. Nie brakowało też przedstawicieli innych zawodów rzemieślniczych.

W swej długiej historii przeżywał Strzyżów liczne dramatyczne momenty.W 1241 roku zniszczyli go Tatarzy, w 1657 r. - wojska Jerzego Rakoczego, a pożary w latach:1421, 1465, 1471, 1480, 1515, 1583, 1595, 1605, 1746 i 1895.

W XVII wieku znaczny odsetek ludności miasta stanowili Żydzi. Tak już pozostało do tragicznych lat okupacji hitlerowskiej.

XVIII wiek przyniósł gospodarczy i kulturalny upadek miasta. W 1896 roku Strzyżów awansował do rangi stolicy powiatu, co wiązało się z oddaniem do użytku w 1890 roku przebiegającej przez miasto linii kolejowej Rzeszów - Jasło.

Strzyżowianie znani byli z tradycji patriotycznych. W 1657 roku stawili bohaterski opór wojskom Rakoczego, a w 1771 roku oddział dowodzony przez Hulewicza zmusił do wycofania się Rosjan i wziął wielu jeńców w bitwie pod Strzyżowem. W powstaniu listopadowym uczestniczył z grupą mieszczan właściciel dóbr strzyżowskich Ignacy Skrzyński.Strzyżowianie brali także udział w rewolucji węgierskiej 1848 roku oraz w powstaniu styczniowym.

Wstępowali do Legionów, uczestniczyli w wojnie z bolszewikami, a po odzyskaniu niepodległości z energią i zapałem przystąpili do pracy w rodzinnym mieście. W okresie międzywojennym Strzyżów nie zdołał jednak zachować statusu miasta powiatowego.Pozostał prowincjonalnym, rolniczo-rzemieślniczym miasteczkiem liczącym około 3 000mieszkańców.

Okupacja przyniosła mieszkańcom bezmiar cierpień i upokorzeń. W 1942 roku hitlerowcy wywieźli wszystkich Żydów do obozu w Bełżcu, gdzie wymordowali ich w komorach gazowych.Wielu strzyżowian zginęło w egzekucjach, byli też wywożeni na roboty przymusowe do Niemiec i osadzani w obozach koncentracyjnych. W odpowiedzi na terror okupanta narodził się ruch oporu i w powiecie zaczęły działać formacje zbrojne BCh i AK przeprowadzając liczne akcje zbrojne. Strzyżów został wyzwolony 2 sierpnia 1944 roku.

W roku 1954 Strzyżów został ponownie miastem powiatowym i był nim do reformy administracyjnej w 1975 roku. W roku 1999 znów zaczęło funkcjonować w Strzyżowie starostwo powiatowe.

Dzisiaj administracyjnie Strzyżów wchodzi w skład województwa podkarpackiego, jest siedzibą powiatu, zajmuje powierzchnię 14 km2 i liczy około 9.000 mieszkańców. Miasto posiada systematycznie rozbudowywaną i modernizowaną sieć gazową,wodociągową i kanalizacyjną z nowoczesną oczyszczalnią ścieków. Działają w nim dwie szkoły podstawowe, gimnazjum, zespół szkół, dom dziecka, ośrodek szkolno-wychowawczy i poradnia psychologiczno-pedagogiczna. Działalność kulturalną prowadzą: Dom Kultury"Sokół", biblioteka publiczna i pedagogiczna, Towarzystwo Miłośników Ziemi Strzyżowskiej, muzeum regionalne i dwie szkoły muzyczne. Z bardziej znanych przedsiębiorstw działających w mieście wymienić należy: Cukierniczą Spółdzielnię "Roksana", Fabrykę Maszyn, Fabrykę Mebli, Produkcyjno-Usługową Spółdzielnię Pracy"Auto-Service". Pałac Dydyńskich z muzeum regionalnym. Dynamicznie rozwija się budownictwo jednorodzinne. Uporządkowano centrum miasta i jego zaplecze. Strzyżów jest członkiem Związku Komunalnego "Wisłok".Z ważniejszych zabytków wymienić należy: kościół parafialny p.w. Matki Boskiej Niepokalanie Poczętej i Bożego Ciała wzniesiony w drugiej połowie XV wieku, dawną bożnicę z końca XVIII wieku (obecnie Miejsko-Gminna Biblioteka Publiczna), pałac wzniesiony z końcem XIX wieku z parkiem krajobrazowym (obecnie siedziba domu dziecka), kaplicę cmentarną p.w. św. Michała z pierwszej połowy XIX wieku.

Na szczególną uwagę turystów zasługuje Czarnorzecko-Strzyżowski Park Krajobrazowy,zajmujący obszar ponad 25.000 ha najpiękniejszych terenów Pogórza Strzyżowsko-Dynowskiego. Obejmuje on ciągnące się od zachodu wzniesienia Klonowej Góry(540 m npm), Barda (534 m npm.), Chełma (532 m npm.), największe pasmo z Herbami (469 m npm.), Czarnówką (491 m npm.), Górą Królewską (554 m npm.) i Suchą Górą (591 m npm.) orazpołożone na północ grzbiety Czarnego Działu (518 m npm.) i Brzeżanki (477 m npm.). Osobliwością w parku jest obecność typowego dla wyższych pasm Karpat regla dolnego, który tworzy buczyna karpacka. Charakterystyczne dla parku są pasma skał piaskowcowych, ukształtowanych w najdziwniejsze formy przez erozję.

Opracowano na podstawie: A. Lawera, A. Bata "W Strzyżowie i na Pogórzu", PUW "Roksana" Krosno